Türkiye'ye gelen yabancıların vize sürelerinin bitiminden itibaren Türkiye'de bulunmaya devam edebilmeleri için yetkili makamlardan alınması gerekli olan izne ikamet izni denilmektedir ve ikamet izni veya çalışma izni olmayan yabancıların vize sürelerinin bitiminden sonra kaçak durumda sayılmalarından dolayı sınır dışı edilmeleri söz konusu olabilmektedir. İkamet iznine dair kurallar kamu güvenliği ve sağlığı gibi birçok yönden tedbiri sağlamak adına uluslararası hukukun bir gereği olarak getirilmiş kurallar olup esasları 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile belirlenmiştir.
OTURMA (İKAMET) İZNİ TÜRLERİ NELERDİR?
İkamet izni türleri; kısa dönem ikamet izni, aile ikamet izni, öğrenci ikamet izni, uzun dönem ikamet izni, insani ikamet izni ve insan ticareti mağduru ikamet izni olarak kanunda sayılmıştır. Son iki madde dışındaki ikamet izni türleri her defasında 2 yıllık süre ile verilmektedir.
KISA DÖNEM İKAMET İZNİ
Kısa dönem ikamet izni, ülkeye gelen yabancıların sadece belirli bir süre ile sınırlı olarak Türkiye'de kalmalarına izin veren bir ikamet izni türüdür. Bu ikamet iznine başvurmak için kanunda belirtilmiş olan aşağıdaki şartlardan bir veya birkaçını ileri sürerek talepte bulunulması gerekmektedir:
- Bilimsel araştırma amacıyla gelen yabancılar bunu ispat eden belgeleri ibraz ederek ikamet izni başvurunda bulunabilir.
- Türkiye'de taşınmaz malı bulunan yabancılar da bu izin için başvurabilir. Bu izin için taşınmazın konut olması ve bu amaçla kullanılması gereklidir. Ayrıca aile üyelerinin konut üzerinde paylı veya elbirliğiyle mülkiyet hakkına sahip olmaları durumlarında, aile üyeleri de bu bent kapsamında ikamet iznine başvurabilir. Konut üzerinde paylı veya elbirliğiyle mülkiyet hakkına sahip olmayan aile üyeleri için taşınmaz sadece maddi imkânın tespitine dayanak oluşturabilir.
- Ticari bağlantı veya iş kuracak yabancılar bu bağlantıyı davet mektubu ile ispat ederek başvuruda bulunmalıdır.
- Türkiye Cumhuriyetinin taraf olduğu anlaşmalar ya da öğrenci değişim programları çerçevesinde eğitim amacıyla gelecek yabancılar da kısa dönem ikamet iznine başvurabilir.
- Turizm amacıyla kalacak yabancılar da vize sürelerini aşan seyahatler için Türkiye'de hangi süre boyunca nerede seyahat edeceklerini gösterir seyahat planları ile kısa dönem ikamet iznine başvurmalıdır.
- Kamu sağlığına tehdit olarak nitelendirilen hastalıklardan birini taşımamak kaydıyla tedavi görecek yabancılar da bu izin ile tedavilerini Türkiye'de yaptırabilmektedir.
- Adli veya idari makamların talep veya kararına bağlı olarak Türkiye'de kalması gerekenler
- Türkçe öğrenme kurslarına katılacak yabancılar da katılacakları kurs Milli Eğitim Bakanlığı onaylı bir kurs olması şartı ile kurs süresi boyunca Türkiye'de kısa dönem oturma iznine sahip olabilmektedir.
- Türkiye'de eğitim, araştırma, staj ve kurslara katılacaklar da Kamu kurumları aracılığıyla olmak kaydıyla bu programlara katılmak için izin alabilmektedir.
- Türkiye'de yükseköğrenimini tamamlayıp burada ikamet etmeye devam etmek isteyen yabancılar da mezun oldukları tarihten itibaren 6 ay içerisinde başvurdukları takdirde ikamet izni alabilmektedirler.
- Türkiye'de çalışmayan ancak Cumhurbaşkanınca belirlenecek kapsam ve tutarda yatırım yapacak yabancılar da eşi, kendisinin ve eşinin ergin olmayan veya bağımlı olan yabancı çocuğu ile birlikte kısa dönem ikamet izni alabilirler.
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları da kendilerine kanunen tanınan bu hak ile Türkiye'de kısa dönem ikamet izni alabilmektedirler.
KISA DÖNEM İKAMET İZNİNE NASIL BAŞVURULUR?
Kısa dönem ikamet izni başvurusu https://e-ikamet.goc.gov.tr/ adresinden "ilk kez ikamet izni başvurusu" seçeneği ile ön kayıt formu doldurularak yapılır. Bu başvurunun ardından ikamet etmek istenen yerdeki İl/İlçe Göç İdaresi Müdürlüğünden randevu alınmalı ve randevu gün ve saatinde çıktısı alınan ön kayıt formu ve gerekli diğer belgeler ile birlikte mutlaka orada bulunulmalıdır.
KISA DÖNEM İKAMET İZNİ BAŞVURUSUNDA GEREKLİ BELGELER
- İkamet izni başvuru formu
- Pasaport veya yerine geçen bir belgenin aslı veya fotokopisi
- Dört adet biyometrik fotoğraf
- Sağlık sigortası
- Adli sicil kaydı
- İkamet izni boyunca yeterli olacak miktarda maddi imkânın bulunduğunu ispatlayan belgeler
- Duruma göre istenen ek belgeler
AİLE İKAMET İZNİ
Türk vatandaşlarının veya ikamet izni almış olan yabancıların eşleri ve kendisinin veya eşinin reşit olmayan veya bağımlı çocukları da aile ikamet izninden faydalanarak Türkiye'de ikamet edebilmektedirler. İkamet izni almış yabancının ailesini Türkiye'ye getirebilmesi için kendisinin hâlihazırda en az bir yıldır Türkiye'de ikamet izniyle kalıyor olması şarttır. Türk vatandaşı veya Türkiye'de ikamet eden yabancı, eşi ve çocuklarının aile ikamet izni başvurusunda "destekleyici" sayılır ve destekleyicinin gelirini ispat etmesi şartı aranır. Toplam geliri asgari ücretten az olmamak üzere, ailedeki fert başına asgari ücretin üçte birinden az olmayan aylık geliri bulunmak zorundadır. Ayrıca destekleyici, tüm aile fertlerini kapsayan sağlık sigortası yaptırmış olmalıdır. Aile ikamet izni başvurusu da e-ikamet adresi https://e-ikamet.goc.gov.tr/ üzerinden başvuru formu doldurularak yapılır.
Bu ikamet iznine başvururken evliliği, evlilik cüzdanı veya kendi ülkesinde geçerli olan muadili belge ile ispatlamalı, bunun yanında destekleyici ile birlikte yaşadığını veya yaşama niyeti olduğunu da ortaya koymalıdır. Zira kanun ve yönetmelik anlaşmalı evlilik yoluyla ikamet izni alınmasını önlemek amacıyla tedbirler getirmiştir. Hatta kanunda aile ikamet izni verildikten sonra dahi evliliğin anlaşmalı evlilik olup olmadığı konusunda valiliklere denetim yapma yetkisi verilmiştir.
AİLE İKAMET İZNİ BAŞVURUSUNDA GEREKLİ BELGELER
- İkamet izni başvuru formu
- Pasaport veya yerine geçen bir belgenin aslı veya fotokopisi
- Dört adet biyometrik fotoğraf
- Tüm aile bireylerini kapsayan sağlık sigortası
- Adli sicil kaydı
- İkamet izni boyunca yeterli olacak miktarda maddi imkânın bulunduğunu ispatlayan belgeler
- Evliliği ispatlar belge
- Destekleyicinin nüfus cüzdanının aslı/fotokopisi
- Adres kayıt sistemine kayıtlı olduğunu gösterir belge
- Duruma göre istenen ek belgeler
ÖĞRENCİ İKAMET İZNİ
Türkiye'de bir yükseköğrenim kurumunda ön lisans, lisans, yüksek lisans veya doktora öğrenimi alacak olan yabancılar bu ikamet izni türüne başvurmaktadır. Bu ikamet izni öğrenim süresince verilmekte olup ilk yıldan sonra çalışmak isteyen yabancı öğrencilere başvurulması halinde çalışma izni de verilebilmektedir. Ayrıca öğrenci ikamet izni, öğrencinin diğer yakınlarına ikamet izni almak konusunda bir yarar sağlamamaktadır.
ÖĞRENCİ İKAMET İZNİ BAŞVURUSU İÇİN GEREKLİ BELGELER
- İkamet izni başvuru formu
- Pasaport veya yerine geçen belgenin aslı veya fotokopisi
- Dört adet biyometrik fotoğraf
- Sağlık Sigortası
- Adli Sicil Kaydı
- Aktif Öğrencilik Belgesi
- İkamet izni boyunca yeterli olacak miktarda maddi imkanın bulunduğunu ispatlayan belgeler
- Duruma göre istenen ek belgeler
UZUN DÖNEM İKAMET İZNİ
Uzun dönem ikamet izni Türkiye'de ikamet izniyle 8 yıl boyunca kesintisiz olarak kalmış olan yabancılara verilen ve süresiz ikamet izni tanıyan bir ikamet izni türüdür. Bu izin yabancıya askerlik yapma yükümlülüğü, seçme ve seçilme, kamu görevlerine girme, muaf olarak araç ithal etme hak ve yükümlülükleri ve özel kanunlardaki düzenlemeler hariç, Türk vatandaşlarına tanınan diğer haklardan faydalanma imkânı sağlamaktadır.
Uzun dönem ikamet izni için başvuran yabancı son üç yıl içinde herhangi bir sosyal yardım almamış olmalıdır ve geçerli bir sağlık sigortası bulunmalıdır.
Türkiye'de 8 yıl kesintisiz ikamet süresi hesaplanırken şunlar dikkate alınır; geriye dönük 1'er yıllık dilimlerin her birinde toplam 180 günü aşan kesintisi bulunmamalıdır. 180 günü aşan bir kesinti varsa son 5 yıllık sürede 365 günü aşan bir kesinti olup olmadığına bakılır. Başvurucu son 8 yılda yurt dışında veya Türkiye'de ikamet izinsiz olarak toplam 6 aydan fazla kalmamış olmalıdır. Bu şartları sağlamayan başvurular reddedilir.
UZUN DÖNEM İKAMET İZNİ BAŞVURUSUNDA GEREKLİ BELGELER
- İkamet izni başvuru formu
- Pasaport veya yerine geçen bir belgenin aslı veya fotokopisi
- Dört adet biyometrik fotoğraf
- Sağlık sigortası
- Adli sicil kaydı
- İkamet izni boyunca yeterli olacak miktarda maddi imkânın bulunduğunu ispatlayan belgeler
- Son üç yıl içerisinde sosyal yardım almadığına dair belge
- Adres Kayıt Sistemine kayıtlı olduğunu gösteren belge
- Duruma göre istenen ek belgeler
ÇALIŞMA İZNİ NEDİR?
Çalışma izni, yabancı uyruklu kişilerin Türkiye'de çalışabilmelerine imkân veren, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından düzenlenen izindir. Bu iznin esasları 6735 Sayılı Uluslararası İş Gücü Kanunu ile düzenlenmiştir. İlk başvuruda verilecek çalışma izni en çok bir yıl ile sınırlı olmakla birlikte Uluslararası İşgücü Kanununa göre verilen çalışma izni, izin süresi boyunca Türkiye'de ikamet izni yerine de geçmektedir.
ÇALIŞMA İZNİ NASIL ALINIR?
Türkiye'de işvereni olan yabancıların hem Türkiye'de hem de ikamet ettikleri ülkede çalışma iznine başvuru yapabilmeleri mümkündür. Ancak yurt içinde başvuru yapabilmek için yabancının hâlihazırda 6 aylık oturma izninin bulunması şartı aranmaktadır. Türkiye'de hâlihazırda oturma izni olmayan yabancılar ikamet ettikleri ülkedeki Türk Konsolosluğundan çalışma izni için fiziki olarak başvuruda bulunmalıdır. Bu başvuruda bir referans numarası verilir ve başvurucunun işverenine bu numarayı iletmesi gerekir. Ardından 15 gün içinde Türkiye'deki işverenin (e-bildirge yetkilisinin) elektronik imzası ile https://www.calismaizni.gov.tr/ adresinden veya E-devlet üzerinden referans numarası ile işveren kaydı oluşturup gerekli adımları izlemesi ve başvuruyu çevrimiçi olarak tamamlaması gerekmektedir. Bu başvurunun işveren tarafından yapılacak kısmı yalnızca çevrimiçi olarak ve sadece e-bildirge yetkilisi tarafından yapılabilmektedir.
Yurt içinde yapılan çalışma izni başvurularında, iznin başlangıcından itibaren 30 gün içerisinde, Yurt dışından yapılan başvurularda ise Türkiye'ye giriş tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yabancının SGK sigorta girişinin yapılması zorunludur. Ayrıca yurt dışındaki temsilciliklerden çalışma izni alıp Türkiye'ye gelmiş olan yabancıların 20 gün içerisinde en yakın Göç İdaresine adres bildirme zorunluluğu bulunmaktadır.
YABANCININ İŞVERENİNİN TAŞIMASI GEREKEN ŞARTLAR NELERDİR?
Bir yabancıyı işe almak isteyen şirketler kanunda belirlenmiş bazı şartları taşımak zorundadır:
- Bunlardan ilki şirketin işe alacağı her bir yabancı için en az beş Türk çalışanının bulunması zorunluluğudur.
- Diğeri ise işyerinin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL veya yıllık brüt satışları en az 800.000 TL veya son yıl ihracat tutarı en az 250.000 ABD Doları olması şartıdır.
Dernek ve vakıflarda çalışacak yabancılara ilişkin izin taleplerinde 2. madde, yabancı devlet havayollarının Türkiye temsilciliklerinde, eğitim sektörü ve ev hizmetlerinde çalışacak yabancıların çalışma izni başvurularının değerlendirilmesinde ise, 1. ve 2. maddelerdeki şartlar aranmamaktadır.
Yabancı uyruklu kişi Türkiye'deki bir şirkete ortak olarak çalışma izni başvurusunda bulunuyor ise izin isteyen şirket ortağı yabancının, 40.000 TL'den az olmamak üzere sermaye payının en az yüzde 20 olması zorunludur.
KRİTERLERİN UYGULANMAYACAĞI YABANCILAR
Bazı yabancıların çalışma izni başvurularında yukarıda bahsedilen şartların gerçekleşmesi aranmaz. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliği'nde yer alan bu kişiler, yine gerekli evraklarla müracaat etmeleri halinde yukarıdaki başlıkta incelenen şartlar aranmaksızın değerlendirmeye alınır:
- Anne, baba veya çocuğu Türk vatandaşı olan yabancılar,
- En az üç yıl süreyle Türk vatandaşı ile evlilik birliği içinde yaşayan yabancılar,
- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşı yabancılar,
- Türk ve akraba toplulukları uygulamaları çerçevesinde ikamet izni verilmiş olan yabancılar,
- İnsani mülahazalar çerçevesinde ikamet izni verilmiş olan yabancılar,
- İnsan ticareti mağduru olarak ikamet izni verilmiş olan yabancılar,
- Vatansız statüsünde ikamet izni verilmiş olan yabancılar.
Bu kişiler başvuru sırasında yukarıda sayılan statülerini resmi makamlarca düzenlenmiş olan belgelerle ispat etmek zorundadırlar.
ÇALIŞMA İZNİ İÇİN GEREKLİ EVRAKLAR
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'na hitaben yazılmış çalışma izni başvuru dilekçesi
- Yabancı ülke vatandaşı personel başvuru formu
- Pasaportun noter tasdikli Türkçe tercümesi
- Öğrenim belgesinin noter tasdikli Türkçe tercümesi
- Özgeçmiş
- Şahsı istihdam edecek kurum tarafından yapılmış yazılı çalışma izni talebi
- Bir önceki yıla ait bilanço, kâr-zarar hesaplarını gösteren vergi dairesi onaylı belge
- Doğrudan yabancı yatırımlar söz konusu olduğunda, kurumun en son sermaye ve hissedar yapısını gösterir Ticaret Sicil Gazetesi veya bizzat kurum tarafından onaylı nüshası
- Şahsın mimar veya mühendis olması durumunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu ve Türk Mimar ve Mühendisler Odası'nın onayı
SONUÇ
Görüldüğü üzere ikamet iznine başvuru, içerisinde pek çok usul barındıran detaylı bir iş olup kanunda sayılmış çeşitli başvuru türleri bulunmaktadır. Öncelikle yabancının Türkiye'de kalış amacına uygun olarak başvurulacak ikamet izni türü belirlenmelidir. Bunun üzerine gerekli belgeler eksiksiz şekilde derlenmelidir. Çalışma izni bakımından ise kişinin çalıştığı iş kolu ve işverenin taşıdığı şartların detaylı olarak değerlendirilmesi ve şartların sağlandığından emin olunarak başvuru yapılması son derece önemlidir.
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.