Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi (“AYM”); 2022/120 başvuru numaralı ve 01.06.2023 tarihli kararı ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nun (“CMK”) 231. Maddesinin beşinci ve devamı fıkralarında yer alan hükmün açıklanmasının geri bırakılması (“HAGB”) düzenlemesinin iptaline karar vermiştir. AYM'nin işbu kararı 32266 sayılı ve 01.08.2023 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanmıştır.
Başvuru Konusu Olay ve Olgular
AYM başvurusunda HAGB kararlarının mağdurlar açısından yeterli giderim sağlamadığı, faillerin cezadan muaf tutulmasına yol açtığı ve devletin kişilerin maddi-manevi varlığını koruma yükümlülüğünü yerine getirmesine engel olduğu gerekçesiyle HAGB kurallarının Anayasa'nın kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığını konu alan 17. maddesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
AYM'nin Kararının İncelenmesi ve Gerekçesi
Kararda HAGB, ceza yargılaması sonucunda verilecek mahkûmiyet hükmünün açıklanmasının belirli şartlara bağlı olarak ertelenmesi olarak ifade edilmiştir. HAGB kurumunun yalnızca sanığın yararı için değil, önemli ölçüde toplum menfaati ve kamu düzenin korunması için getirilmiş olduğuna vurgu yapılmıştır.
AYM, HAGB kurumunun uygulamasını içeren 12. fıkra hükmünün etkisiyle, HAGB kararı verilmesini kabul eden sanık hakkında itiraz yolu benimseneceğinden istinaf kanun yoluna başvurma hakkından feragat edildiğini belirtmiştir. Kaldı ki bu fıkra AYM'nin 2022/88 karar sayılı ve 20.07.2022 tarihli kararı1 ile iptal edilmiştir. Sanığa henüz bir hüküm verilmeden HAGB kararını kabul edip etmediğinin sorulmasının, sanığı bir mahkûmiyet tehdidi altına sokarak adil yargılanma hakkının da zedelendiği belirtilmiştir.
Nitekim AYM iptal kararı, başvurucular açısından HAGB kararıyla birlikte hürriyeti bağlayıcı ceza tehdidi altına sokulmalarının orantısız olması, mahkumiyetlerinin verildikten sonra HAGB kararı ile yeterince gerekçe gösterilmediği ve denetim yöntemlerinin HAGB kararı ile farklılaşması nedenleriyle söz konusu olmuştur.
AYM gerekçelendirmesinde, devletin bireylerin maddi ve manevi bütünlüğünü her türlü şiddetten, tehlikeden ve tehditten koruma yükümlülüğü kapsamında HAGB açısından devletin, kişilerin fiziksel ve ruhsal bütünlüklerini idari ve yasal mevzuat aracığıyla dahil olduğunu belirterek aksinin Anayasa'nın 17. maddesine aykırılık teşkil edeceğine vurgu yapmıştır. Bu sebeple tespit edilen sorumlulara fiilleriyle orantılı cezalar verilmesi ve mağdur açısından uygun giderim sağlanması özellikle belirtilmiştir. İşlenen suç ile verilen cezalar arasında bir orantısızlık ya da fark olması veya hiç ceza verilmemesi durumunda bu tür eylemlerin önlenmesi açısından caydırıcılık etkisinin ortadan kalktığı savunulmaktadır. Dolayısıyla HAGB kararı verilmesi ceza niteliğinde olmayıp kişiyi ceza tehdidi altında bırakmaktan ibaret olarak değerlendirilmiştir.
Son olarak HAGB kararı verilmesinde mağdurun muvafakati ya da manevi bir telafinin sağlanmasının da aranmaması sebebiyle mağdur açısından da yeterli giderim sağlamadığı değerlendirilmiştir.
Sonuç
AYM kararında da detaylandırıldığı üzere, HAGB kurumunun kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarını önlemekte yetersiz kaldığı ve temel hak ve özgürlüklerin ihlallerinde yeterince caydırıcı olmadığı kanaatine varılmıştır. Böylece AYM, “Sanığa yüklenen suçtan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl veya daha az süreli hapis veya adlî para cezası ise mahkemece, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilir.” şeklinde düzenlenmiş olan CMK'nın 231. maddesinin 5. fıkrasının birinci cümlesini oy çokluğuyla iptal etmiştir.
5. fıkranın birinci cümlesinin iptaliyle birlikte, HAGB düzenlemesini içeren diğer fıkra hükümlerinin de uygulanamaması sonucunun doğması sebebiyle ilgili maddenin 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 ve 14. fıkralarının tümü Anayasa'ya uygunluk denetimi yapılmaksızın iptal edilmiştir.
Uygulamada oluşabilecek hukuki boşluklar sebebiyle söz konusu kararının 01.08.2023 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanmasından itibaren bir yıl sonra yürürlüğe girmesi uygun görülmüştür.
AYM kararının detaylarına buradan ulaşabilirsiniz.
Footnote
1. Karar için bkz. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/09/20220923-10.pdf
The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.
We operate a free-to-view policy, asking only that you register in order to read all of our content. Please login or register to view the rest of this article.